Er bestaat geen twijfel over dat in België nog heel wat particuliere kunstverzamelingen aanwezig zijn. De bekommernis om de juridische structurering en de overdracht van deze verzamelingen wordt daarbij steeds groter. Onderneemt de kunstverzamelaar immers niets tijdens zijn leven, dan zullen zijn erfgenamen mogelijk geconfronteerd worden met een torenhoge erfbelasting (in het Vlaams Gewest: 3% tot 27% in rechte lijn en tussen partners). In het slechtste geval moeten kunstwerken worden verkocht om dit te betalen.
Er bestaat geen twijfel over dat in België nog heel wat particuliere kunstverzamelingen aanwezig zijn. De bekommernis om de juridische structurering en de overdracht van deze verzamelingen wordt daarbij steeds groter. Onderneemt de kunstverzamelaar immers niets tijdens zijn leven, dan zullen zijn erfgenamen mogelijk geconfronteerd worden met een torenhoge erfbelasting (in het Vlaams Gewest: 3% tot 27% in rechte lijn en tussen partners). In het slechtste geval moeten kunstwerken worden verkocht om dit te betalen.
Om dit te vermijden, kan de verzamelaar aan successieplanning doen. De meest klassieke techniek is een schenking aan zijn kinderen. Dit kan ofwel belastingvrij gebeuren, ofwel mits betaling van schenkbelasting (in het Vlaams Gewest: 3% in rechte lijn en tussen partners) waardoor er geen erfbelasting meer verschuldigd zal zijn bij het overlijden van de schenker.
Schenkt de verzamelaar voor een Belgische notaris, dan is er automatisch schenkbelasting verschuldigd. Schenkt hij daarentegen via handgift, waarbij de goederen van hand tot hand worden overgedragen, of via een notariële schenking voor een buitenlandse notaris, dan is dit niet het geval. In beide gevallen kan de schenking belastingvrij gebeuren. Wel moet er rekening worden gehouden met een risicotermijn van drie jaar. Overlijdt de schenker binnen de drie jaar na de schenking en werd er geen schenkbelasting betaald, dan zullen de geschonken goederen alsnog belast worden in de erfbelasting.
In vele gevallen wenst de kunstverzamelaar zijn collectie tot het einde van zijn dagen onder zijn hoede te houden en zich de inhoudelijke zeggenschap voor te behouden.
Een eenvoudige techniek is de schenking van de kunstcollectie met voorbehoud van vruchtgebruik. Via het vruchtgebruik behoudt de schenker de mogelijkheid om het beheer te voeren over de individuele werken binnen de kunstcollectie. Daarbij zijn twee mogelijkheden op fiscaal vlak. Ofwel men betaalt men 3% schenkbelasting (Belgische notaris of vrijwillige registratie van de schenking). Er is dan met zekerheid geen erfbelasting meer verschuldigd. Ofwel betaalt men geen schenkbelasting (Nederlandse notaris of handgift), maar dan moet men nog drie jaar na de schenking in leven blijven. Anders betalen de begiftigden toch erfbelasting op de schenking. Deze situatie wordt niet geviseerd door het standpunt van de Vlaamse Belastingdienst.
Verder kan er voor kunstcollecties - waarbij men vooral het behoud op lange termijn beoogt - ook gedacht worden aan een planning via een Belgische burgerlijke maatschap of een Belgische private stichting. Via een dergelijke juridische structuur kan een kunstcollectie tijdens leven worden overgedragen aan de volgende generatie zonder hierover de controle te verliezen.
Een Belgische burgerlijke maatschap is een door minstens twee personen opgerichte vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid, met als doel roerend vermogen (zoals een kunstcollectie) in een eenvoudige beheersbare entiteit onder te brengen. De zaakvoerder (de kunstverzamelaar) behoudt hierover levenslang de controle, en ook na zijn overlijden kan hij nog de nodige richting geven via bepaalde clausules in de statuten van de burgerlijke maatschap.
In ruil voor de inbreng van de kunstcollectie in de burgerlijke maatschap verkrijgt de verzamelaar deelbewijzen. Deze kunnen vervolgens notarieel (voor een Belgische of buitenlandse notaris) worden geschonken aan de kinderen. Ook hier kan men kiezen voor een schenking aan 3% of een toepassing van de risicotermijn van drie jaar (zie hoger).
Een laatste mogelijkheid is de Belgische private stichting, waarbij een bepaald vermogen wordt afgezonderd ter verwezenlijking van een bepaald belangeloos doel zoals bv. het in stand houden van een kunstcollectie. Dit kan nuttig zijn als onderdeel van een persoonlijke vermogens- en successieplanning van een kunstverzamelaar, waarbij de private stichting zorgt voor het behoud van het familiale patrimonium (de kunstcollectie).
Belangrijk hierbij is dat het een private stichting bij wet verboden is om een stoffelijk voordeel toe te kennen aan haar oprichters (de stichters) en haar bestuurders. Aan anderen mag er wel een stoffelijk voordeel worden toegekend op voorwaarde dat dit kadert in het belangeloze doel van de private stichting.
De private stichting heeft rechtspersoonlijkheid en kan worden opgericht bij leven, maar ook bij testament. De oprichting moet wel steeds gebeuren bij notariële akte.
De verdere overdracht van het vermogen na de oprichting kan in de eerste plaats plaatsvinden via schenking of testament. In beide gevallen is de overdracht in bepaalde gevallen onderworpen aan een machtiging van de Minister van Justitie.
Indien er geopteerd wordt voor een schenking voor een Belgische notaris, zal de schenking in het Vlaams Gewest onderworpen zijn aan 5,5% schenkbelasting. De schenking kan daarnaast ook via handgift of via een buitenlandse notaris gebeuren. Deze schenkingen kunnen belastingvrij gebeuren, maar ook hier geldt de risicotermijn van drie jaar. Indien de schenker binnen de drie jaar na de schenking overlijdt zonder dat er schenkbelasting werd betaald, zal er erfbelasting verschuldigd zijn tegen een tarief van 8,5% in Vlaanderen.
Daarnaast kan ook een bepaald vermogen via testament (“legaat”) worden toegekend aan de private stichting. Hierop zal in principe 8,5% erfbelasting verschuldigd zijn indien de erflater op het ogenblik van zijn overlijden zijn fiscale woonplaats heeft in het Vlaams Gewest.
De private stichting wordt bestuurd door minstens drie bestuurders (de Raad van Bestuur). Ze moet verder discretionair zijn, wat betekent dat de bestuurders, binnen het kader van het doel, volledig vrije beslissingsbevoegdheid hebben inzake de wijze van verwezenlijking van het doel van de private stichting. Bij wijze van intern reglement kunnen zij, indien gewenst, de krachtlijnen uittekenen van de wijze waarop zij de kunstcollectie in stand zullen houden. Tevens kan een Raad van Toezicht opgericht worden met een hoofdzakelijk adviserende bevoegdheid.