PRAKTISCHE AANDACHTSPUNTEN BIJ ECHTSCHEIDING

DEEL 1: ERFRECHT, OVERLEVINGSRECHTEN EN SCHENKINGEN
HET (ONTNEMEN VAN HET) OUDERLIJK VRUCHTGENOT VAN DE EX-PARTNER

Zelfs al heeft uw ex-echtgenoot geen erfrecht meer in uw nalatenschap (zie artikel “Praktisch aandachtspunt #1: Erfrecht tijdens de echtscheiding” eerder verschenen in deze reeks), bij uw vooroverlijden zal hij of zij tot de meerderjarigheid of ontvoogding van uw gemeenschappelijk kind alleen het genot van en het beheer hebben over de goederen van uw kind, inclusief de goederen die u aan uw kind nagelaten heeft. Als tweede praktisch aandachtspunt in deze reeks geven we een antwoord op de belangrijke vraag of u deze (vaak ongewenste) gevolgen kan beperken of ontnemen en hoe u dit kan doen. Minstens voor het ouderlijk vruchtgenot kan een eenvoudige oplossing worden aangereikt, die we in dit artikel verder toelichten.

Probleemstelling

Ook wanneer ouders niet langer samenwonen, oefenen zij in principe samen het ouderlijk gezag over hun kinderen uit. Ouders die gezamenlijk het ouderlijk gezag uitoefenen, beheren in principe gezamenlijk de goederen van hun kinderen. Ook het genot van de goederen wordt hieraan gekoppeld: de ouders die de goederen van hun minderjarige kinderen beheren, ontvangen het genot van deze goederen tot aan hun meerderjarigheid. Bij overlijden van één van de ouders zal de langstlevende ouder het ouderlijk gezag verder alleen uitoefenen, alle goederen van het kind beheren en ook exclusief het genot hebben van de goederen die aan het kind toebehoren.

Het is voor sommige ouders geen prettige gedachte, in geval van een echtscheiding (of ruimer: relatiebreuk), dat bij overlijden tijdens de minderjarigheid van het gemeenschappelijk kind, de ex-echtgenoot (of ex-partner) de nagelaten goederen kan beheren of de vruchten ervan kan opstrijken.

We bekijken of u deze (vaak ongewenste) gevolgen kan beperken of ontnemen en hoe u dit kan doen en duiden daarbij het onderscheid tussen het ouderlijk vruchtgenot en het ouderlijk beheersrecht.

Ouderlijk vruchtgenot

Het ouderlijk vruchtgenot geeft aan de langstlevende ouder het recht om te genieten van de vruchten van de geërfde goederen. Eén van de redenen hiervoor is de compensatie voor de plicht die een ouder heeft, namelijk instaan voor het levensonderhoud en de opvoeding van de kinderen. De overlevende ouder mag bijvoorbeeld in de door het kind geërfde woning verblijven zonder dat hij of zij hiervoor een compensatie verschuldigd is, de huurinkomsten innen of genieten van de uitkeringen van dividenden op de aandelen van het minderjarig kind.

In principe kan hiervan niet worden afgeweken. De wetgever heeft echter uitdrukkelijk voorzien in enkele uitzonderingen. Eén van deze uitzonderingen voorziet dat het ouderlijk vruchtgenot op de nalatenschapsgoederen die toekomen aan de minderjarige, kan worden uitgesloten in een testament. Als gevolg van de ontneming van het vruchtgenot, zullen de vruchten aan het kind zelf toekomen. Deze uitzondering kan voor gescheiden ouders de oplossing brengen.

U kan dus, indien u niet wil dat uw ex-partner bij uw overlijden kan genieten van de vruchten van de erfenis van uw gemeenschappelijk kind, dit eenvoudigweg vermijden via een clausule daartoe in uw testament.

Volgens sommige rechtsleer en rechtspraak is het niet mogelijk om het ouderlijk vruchtgenot te ontnemen met betrekking tot de goederen die behoren tot het reservatair erfdeel van het minderjarige kind (kinderen hebben namelijk een voorbehouden erfdeel in de nalatenschap van hun ouder, zij hebben samen recht op de helft van de nalatenschap). Andere auteurs zijn – o.i. terecht – van mening dat de reserve enkel is ingesteld ten voordele van de rechthebbende ervan, in casu het minderjarige kind. De ontneming van het ouderlijk vruchtgenot vormt daarom geen inbreuk op het voorbehouden erfdeel van het minderjarige kind.

Ouderlijk beheersrecht

Het ouderlijk beheersrecht impliceert dat de ouders instaan voor het beheer van de goederen van hun minderjarig kind en optreden als zijn of haar vertegenwoordiger. Indien één van beide ouders overlijdt, is de andere ouder alleen verantwoordelijk voor het ouderlijk beheersrecht. Bijvoorbeeld, als een kind aandelen erft in een bedrijf, dan zal de overlevende ouder de stemrechten uitoefenen tot aan de meerderjarigheid van het kind.

Deze regel raakt de openbare orde. In tegenstelling tot het ouderlijk vruchtgenot, bestaat er voor het ouderlijk beheersrecht geen expliciete bepaling die het mogelijk maakt om dit uit te sluiten. Volgens de meerderheid van de rechtsleer is het dan ook niet mogelijk om het ouderlijk beheersrecht van de overlevende ouder te ontnemen.

Uiteraard krijgt de langstlevende ouder hiermee geen vrijbrief en heeft de wet een aantal beschermingsmechanismen ingebouwd. Zo zullen bepaalde handelingen die een grote weerslag hebben op het vermogen van de minderjarige een rechterlijke machtiging vereisen en is de ouder rekening en verantwoording verschuldigd over het gevoerde beheer. Dit kan de angst voor een onbekwaam beheer vaak echter matig temperen. Gelukkig bestaan er enkele alternatieven voor het ontnemen van het ouderlijk beheersrecht. Gescheiden ouders kunnen dan opteren voor één van deze oplossingen, waarop we dieper ingaan in een volgend artikel van deze reeks.

Bij Cazimir staan we u graag bij in het kader van uw (voorgenomen) echtscheiding, waarbij we bij elke stap de nodige aandacht schenken aan de gevolgen van het ouderlijke vruchtgenot en ouderlijke beheersrecht van uw (toekomstige) (ex-)echtgenoot op de goederen die bij uw vooroverlijden zouden vererven aan uw minderjarige kinderen. Aarzel niet om ons te contacteren indien u meer informatie wenst.

Zelfs al heeft uw ex-echtgenoot geen erfrecht meer in uw nalatenschap, bij uw overlijden zal hij of zij tot de meerderjarigheid of ontvoogding van uw gemeenschappelijke kind alleen het genot hebben van en het beheer hebben over de goederen van uw kind, inclusief de goederen die u aan uw kind nagelaten heeft. In het kader van de opmaak van een testament tijdens of na een echtscheiding kan het belangrijk zijn om ook hier aandacht aan te schenken. Aangezien het (in tegenstelling tot het ouderlijk vruchtgebruik) niet mogelijk is om het ouderlijk beheersrecht zomaar te ontnemen, gaan we in een volgend artikel in deze reeds verder in op een aantal alternatieven...