Wetsvoorstel #3: Afschaffing van de verplichte getuigen bij notariële testamenten - is er een keerzijde aan de vereenvoudiging?

Tot voor kort vereiste het notarieel testament de aanwezigheid van twee getuigen. De afschaffing van de verplichte aanwezigheid van getuigen bij notariële testamenten, is een vereenvoudiging die op het eerste gezicht valt toe te juichen. Al blijkt ze in de praktijk ook enkele nadelen met zich mee te brengen. De keerzijde aan de vereenvoudiging:

• de tussenkomst van een tweede notaris zal vaker vereist zijn;
• de omzetting van een ongeldig notarieel testament in een geldig internationaal testament is niet meer mogelijk.
  Biedt het wettelijk voorzien in de mogelijkheid om alsnog beroep te doen op twee getuigen bij het verlijden van notariële testamenten een oplossing?

Het testament: een vaste waarde in ons erfrecht

De wet voorziet wie de erfgerechtigden van een overleden persoon zijn en aldus de nalatenschapsgoederen in principe erven. Dit neemt niet weg dat iedereen een zekere vrijheid behoudt om van de wet af te wijken en via testament zelf te bepalen hoe zijn goederen na zijn overlijden zullen vererven.

Het testament is dan ook een vaste waarde in ons erfrecht.

Er bestaan drie soorten van testamenten:

• een eigenhandig testament, dat de testator eigenhandig schrijft, dateert en ondertekent;
• een notarieel testament, in de vorm van een authentieke akte, opgesteld door de notaris op basis van de wensen / instructies van de testator;
• een internationaal testament, betreft eender welk geschrift, waarvan de testator voor een notaris verklaart en dat dit zijn testament is en dat hij de inhoud ervan kent. De notaris maakt hiervan een akte op en bewaart het testament, onder omslag, onder zijn minuten.

Afschaffing van de verplichte aanwezigheid van getuigen bij notariële testamenten

Tot voor kort vereiste zowel het notarieel testament als het internationaal testament de aanwezigheid van twee getuigen. Indien een (alleenstaande) notaris bij het verlijden van een notarieel testament geen getuigen vond, kon tevens beroep worden gedaan op een tweede notaris.

De aanwezigheid van twee getuigen bij het verlijden van het notarieel testament is sinds 1 januari 2023 evenwel afgeschaft. De parlementaire voorbereiding argumenteert dat de getuigen slechts een loutere formele rol vervullen (“vormgetuigen”), aangezien zij enkel moeten bevestigen dat de vormvoorwaarden zijn nageleefd, zonder te controleren of de inhoud overeenkomt met de werkelijke wil van de testator. De getuigen moeten zelfs de taal van de testator niet begrijpen. Daarom werd hun aanwezigheid bij deze hoogstpersoonlijke akte als overbodig beschouwd.

Ook het alternatief voor de twee getuigen, namelijk de aanwezigheid van een tweede notaris, afgeschaft.

Bij internationale testamenten moet er altijd, en nog steeds, met getuigen worden gewerkt.

Een keerzijde aan de vereenvoudiging?

Deze vereenvoudiging valt in eerste instantie toe te juichen. Al blijkt ze in de praktijk ook enkele nadelen met zich mee te brengen. De keerzijde aan de vereenvoudiging:

1. De vereiste van een tweede notaris

Ook het notarieel testament moet door de testator met de hand worden ondertekend op de akte.

Wat indien een testator niet in staat is om eigenhandig te ondertekenen? Bijvoorbeeld doordat hij zijn arm gebroken heeft, een medische aandoening heeft, blind of doofstom is, … Dan moet de akte, sinds de afschaffing van de vereiste aanwezigheid van de getuigen, verleden worden voor twee notarissen en wordt in de akte uitdrukkelijk melding gemaakt van zijn verklaring met inbegrip van de reden die hem verhindert te tekenen.

Het vinden van een beschikbare notaris om te voldoen aan de vereiste aanwezigheid van een tweede notaris blijkt in de praktijk, zeker voor een alleenstaande notaris, vaak minder evident dan het vinden van getuigen.

2. Het internationaal testament als opvangnet

Daarnaast werd de vorm van het internationaal testament in de praktijk ook als opvangnet gebruikt voor notariële testamenten die niet aan de vereiste vormvoorwaarden voldoen en bijgevolg ongeldig zijn. De wet bepaalt namelijk: “De nietigheid van het notarieel testament laat zijn eventuele geldigheid wat de vorm betreft, als een internationaal testament, onverkort.”

Met andere woorden, een als notarieel testament opgesteld testament dat ongeldig werd bevonden, kon mogelijk alsnog een geldig internationaal testament zijn.

De conversie kan waardevol zijn vanwege de strikte vormvereisten van het notarieel testament. Ondanks de afschaffing van de voorwaarde met betrekking tot de getuigen, blijven de andere geldigheidsvoorwaarden (niet-gedematerialiseerd document dat de wilsuitdrukking van de testator bevat, de vereiste voorlezing van het testament door de notaris, de ondertekening op elk blad door de testator, de paragrafering van de renvooien, de vermelding van de verrichte formaliteiten door de notaris en tot slot de ondertekening onderaan door zowel de notaris als de testator) van toepassing. De geldigheidsvoorwaarden voor een internationaal testament zijn minder talrijk, zodat de kans dat een notarieel testament nietig wordt verklaard groter is dan een internationaal testament.

Deze mogelijkheid tot conversie naar een internationaal testament wordt, ingevolge de afschaffing van de vereiste aanwezigheid van getuigen bij het opstellen van een notarieel testament, mee afgeschaft, aangezien een internationaal testament wél nog steeds de aanwezigheid van getuigen vereist.

Een (ongeldig) notarieel testament zal bijgevolg ook een ongeldig internationaal testament zijn, aangezien er niet zal zijn voldaan aan de vereiste van getuigen (1).

Kan men hierop anticiperen door vrijwillig getuigen te betrekken bij het verlijden van het notarieel testament? Dit lijkt ons ten sterkste afgeraden. Gelet op het hoogstpersoonlijk karakter van het testament, is er namelijk een groot risico dat dit zou leiden tot de ongeldigheid van het testament.

Wettelijke herinvoering van de mogelijkheid tot het betrekken van getuigen

Voormelde pijnpunten kunnen worden verholpen door wettelijk te voorzien in de mogelijkheid (geen verplichting) om beroep te doen op twee getuigen bij het verlijden van notariële testamenten.

In bepaalde rechtsleer wordt er beargumenteerd dat getuigen eventueel een bedreiging vormen voor de vrije en bewuste wil van de testator en dat zij het persoonlijke karakter van de akte aantasten. In dit kader wensen wij te benadrukken dat de testator op ieder moment de mogelijkheid heeft, tevens middels een onderhands testament, om het notarieel testament te wijzigen of te herroepen.

Voetnoot

(1)Desondanks het feit dat de parlementaire voorbereiding weldegelijk de conversie aanhaalt - met name door te wijzen op het feit dat de getuigen niet kunnen worden afgeschaft bij het internationaal testament omwille van het verdrag van Washington van 26 oktober 1973.