Wat houdt het wettelijk erfrecht in?

Een erflater laat zijn langstlevende echtgenoot en kinderen na. Dit is vandaag in het erfrecht nog steeds de meest voorkomende situatie. Wie erft er nu juist wat? En wat moeten zij betalen?

Omvang van de nalatenschap

De omvang van de nalatenschap hangt af van het huwelijksvermogensstelsel waaronder de echtgenoten zijn gehuwd. Bij het overlijden van de eerste echtgenoot wordt immers eerst (vooraleer de nalatenschap wordt vereffend en verdeeld) het huwelijksvermogensstelsel ontbonden. De afwikkeling van het huwelijksvermogensstelsel zal de samenstelling van de nalatenschap bepalen. Het toepasselijke huwelijksvermogensstelsel is dus van cruciaal belang voor de afwikkeling van de nalatenschap.

• Wettelijk stelsel (gemeenschap van goederen)

Het wettelijk stelsel (gemeenschapsstelsel) kent drie vermogens, namelijk het gemeenschappelijk vermogen, toebehorend aan beide echtgenoten en het eigen vermogen van iedere echtgenoot.

Het gemeenschappelijk vermogen wordt bij ontbinding door overlijden in twee gelijke helften verdeeld. De langstlevende echtgenoot krijgt hiervan de helft in volle eigendom (zijn/haar eigen helft). Via bepaalde clausules in het huwelijkscontract kan men afwijken van deze gelijke verdeling.

De nalatenschap bestaat in principe en bij gebrek aan specifieke bepaling in het huwelijkscontract uit de (andere) helft van het gemeenschappelijk vermogen en het eventuele eigen vermogen van de overleden echtgenoot.

• Stelsel van scheiding van goederen:

Het stelsel van scheiding van goederen kent twee vermogens, met name het eigen vermogen van elke echtgenoot. Daarnaast kunnen de echtgenoten ook goederen in onverdeeldheid bezitten. Ook in een huwelijkscontract van scheiding van goederen kunnen verreken- of verdelingsbeding voorkomen die een impact hebben op de samenstelling van de nalatenschap.

De nalatenschap bestaat uit het eigen vermogen van de overleden echtgenoot (en het aandeel van de overleden echtgenoot in de onverdeeldheid).

Verdeling van de nalatenschap: wie krijgt wat?

In het wettelijk erfrecht zal de volledige nalatenschap toekomen aan de langstlevende echtgenoot in vruchtgebruik en aan de kinderen in blote eigendom.

Het recht van vruchtgebruik houdt in dat de langstlevende echtgenoot gerechtigd is op de inkomsten van het vermogen, m.n. de interesten, dividenden, huurgelden… Hij/Zij zal echter in principe niet over de volle eigendom kunnen beschikken zonder voorafgaande toestemming van de blote eigenaars. Over het algemeen aanvaardt men wel dat de langstlevende als vruchtgebruiker kan beslissen over de inhoud van een effectenportefeuille (bijvoorbeeld of er wordt belegd in aandelen of in obligaties), maar verder gaat de bevoegdheid niet.

Het vruchtgebruik kan minnelijk worden omgezet in volle eigendom (of in een geldsom of geïndexeerde rente) indien de kinderen en de langstlevende echtgenoot daarmee akkoord gaan. De langstlevende en de kinderen zullen dan elk een deel van de nalatenschap in volle eigendom krijgen, rekening houdend met de waarde van het vruchtgebruik (berekend op basis van de leeftijd van de langstlevende echtgenoot bij overlijden).

De omzetting kan bij gebrek aan akkoord ook gerechtelijk worden gevraagd door de langstlevende echtgenoot of één van de kinderen. Het omzettingsrecht kan worden gemodaliseerd in een testament.

Bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot worden de kinderen volle eigenaar van het vermogen.

Fiscale gevolgen: wat betaalt men?

De langstlevende echtgenoot en de de kinderen zullen erfbelasting moeten betalen op hun verkrijging in vruchtgebruik respectievelijk blote eigendom. Wij beperken ons hierna tot de fiscale gevolgen van een overlijden van een Vlaams inwoner.

Bij het overlijden van de langstlevende echtgenoot dooft het vruchtgebruik vervolgens uit, zodat de kinderen de volle eigendom verkrijgen van het vermogen. Op de uitdoving van dit vruchtgebruik is geen erfbelasting verschuldigd.

In het Vlaams Gewest wordt de erfbelasting voor echtgenoten en kinderen berekend in hoofde van elke erfgenaam afzonderlijk. Aan het vruchtgebruik wordt een waarde toegekend op basis van de leeftijd van de langstlevende echtgenoot. Hierbij worden de roerende en onroerende goederen van de nalatenschap afzonderlijk belast aan volgende tarieven:

Belangrijkste gunstregelingen:

• Gezinswoning: In het Vlaams Gewest is de vererving van het gedeelte in de gezinswoning dat toekomt aan de langstlevende (in principe dus enkel het vruchtgebruik) vrijgesteld van erfbelasting.
• Overdracht familiebedrijven: Tevens is het mogelijk om onder bepaalde strenge voorwaarden te genieten van een verlaagd vlak tarief van erfbelasting (3% - in rechte lijn en tussen echtgenoten) bij de vererving van familiale ondernemingen en aandelen van een familiale vennootschap. Aandelen van managementvennootschappen en patrimoniumvennootschappen kunnen in principe niet genieten van dit gunstregime.

CAZIMIR,

2 mei 2016