Kan uw toekomstige ex-partner zomaar met uw (gemeenschappelijk) geld gaan lopen vlak voor de scheiding?

Probleemstelling

In echtscheidingssituaties gebeurt het wel eens dat één van de echtgenoten kort voor of tijdens de feitelijke scheiding financiële tegoeden afhaalt van de gemeenschappelijke bankrekening(en) zonder de andere echtgenoot daarin te kennen, of gemeenschappelijke financiële tegoeden naar een nieuw geopende bankrekening overschrijft, waarvan de echtgenoot-afhaler alleen de titularis is.

Kan dit zomaar? Moet deze echtgenoot dan geen verantwoording afleggen over wat er met deze gelden is gebeurd? In principe: neen. Dat men afstevent op een definitieve breuk en de echtgenoten mogelijk al een tijd afzonderlijk wonen, doet daar niets aan af.

Eenmaal de echtscheiding is uitgesproken zal deze ingevolge artikel 1278, tweede lid Ger.W. – voor wat betreft de goederen van de echtgenoten – terugwerken tot op het moment van de inleiding van de (eerste) vordering tot echtscheiding. Concreet betekent dit dat in geval van een echtscheiding er tot aan de inleiding van de (eerste) vordering in ieder geval sprake is van een zogenaamd concurrentieel bestuur van het gemeenschappelijk vermogen voor o.a. het afhalen van financiële tegoeden.

Deze concurrente bestuursvorm houdt in dat iedere echtgenoot bepaalde handelingen alleen (en zonder verantwoording daarover te moeten afleggen) kan stellen en de andere echtgenoot in principe gehouden is om deze handelingen te eerbiedigen. De echtgenoot die de gelden afhaalt van de gemeenschappelijke bankrekening is in principe dus geen verantwoording verschuldigd aan de andere echtgenoot, die wordt vermoed deze handeling te eerbiedigen.

Wat kan er ondernomen worden tegen deze praktijk?

Grosso modo zijn er twee ‘manieren’ om deze praktijk aan te pakken: een preventieve aanpak en een repressieve aanpak.

1. Preventief
   
   Preventief kan een echtgenoot die sterke vermoedens heeft dat de andere echtgenoot rechtshandelingen zou stellen waardoor gemeenschappelijke activa zouden worden weggemaakt (in de ruime zin van het woord) om een rechterlijke tussenkomst vragen. Dit kan bijvoorbeeld in het kader van de procedure dringende en voorlopige maatregelen voor de Familierechtbank (artikel 223 B.W.) maar ook, na de inleiding van de vordering tot echtscheiding, in het kader van de procedure voor de Familierechtbank (artikel 1280 Ger.W.). Zo kan er meer bepaald een verbod worden opgelegd om gemeenschappelijke goederen zonder de instemming van de andere echtgenoot te vervreemden, te hypothekeren of te verpanden (het zogenaamd vervreemdingsverbod) maar ook een blokkering van een bepaalde rekening, een inventaris, een verzegeling en de aanstelling van een sekwester behoren tot de mogelijkheden.
   
   Maar wat als het kwaad reeds geschied is? Kan er dan nog iets ondernomen worden door de benadeelde echtgenoot?
2. Repressief
   
   Ja, en meer bepaald op grond van artikel 1422 B.W. Eén van de echtgenoten die bewijst een wettig belang te hebben kan opkomen tegen een handeling die door de andere gesteld werd met bedrieglijke benadeling van zijn rechten. Het afhalen van financiële tegoeden van gemeenschappelijke rekeningen kan zo'n handeling zijn. Deze handeling kan nietig worden verklaard doch enkel indien de benadeelde echtgenoot bewijst dat de handeling gesteld werd met de bedrieglijke benadeling van zijn rechten. Deze echtgenoot zal dus moeten bewijzen dat de andere bijvoorbeeld de bedoeling had om de gelden te onttrekken aan de latere verdeling van het gemeenschappelijk vermogen. In de praktijk blijkt evenwel dat dit bewijs niet altijd even gemakkelijk kan worden geleverd.
   
   Ook kan beroep gedaan worden op het uitzonderingsregime van artikel 1278, vierde lid Ger.W., doch enkel indien de afhaling van de tegoeden dateren van na de feitelijke scheiding. Het niet slagen in deze bewijslast (voorzien in artikel 1422 B.W. en in 1278,vierde lid Ger.W.) gaf niet zelden aanleiding tot onbillijke situaties, in het bijzonder wanneer het om grote vermogensbestanddelen ging.
   
   Uit verschillende rechtspraak was gebleken dat men deze situatie, in het kader van de latere vereffening-verdeling verrichtingen, probeerde op te lossen door aan de echtgenoot-afhaler toch een verantwoordingsplicht (dat de gelden zijn aangewend om het gezinsbelang/ gemeenschappelijk vermogen te dienen) op te leggen en wanneer deze daar niet aan voldeed de afgehaalde tegoeden te herkwalificeren als een voorafname op het aandeel in de vereffening-verdeling van het gemeenschappelijk vermogen. Tegenstanders van deze werkwijze betoogden echter dat zij strijdig was met het concurrent bestuur van het gemeenschappelijk vermogen die helemaal niet voorziet in een verantwoordingsplicht. Ook wierpen zij (o.i. terecht) op dat een notaris bij de vereffening-verdeling van het ontbonden huwelijksvermogen deze voorafname niet zomaar kan vermoeden wanneer niet bewezen is dat de echtgenoot-afhaler nog in het bezit was van deze gelden op het moment van de ontbinding van het stelsel.
   
   In een arrest van het Arrest Hof van Cassatie d.d. 14.11.2013 wordt gewezen op enkele juridische grondslagen die samen de oplossing voor dit probleem kunnen aanreiken.

Dus...

Samengevat komt het erop neer dat er een zogenaamd vermoeden van bevoegdheidsafwending ontstaat, indien er niet wordt aangetoond dat de financiële tegoeden in het belang van het gezin/gemeenschappelijk vermogen werden aangewend. Het is dus niet langer de benadeelde echtgenoot die alleen de bewijslast levert (van de bedrieglijke benadeling van zijn rechten). Ook de echtgenoot-afhaler zal, onder meer gelet op het principe van de loyale procesvoering en op de doelgebondenheid van het gemeenschappelijk vermogen, moeten aantonen wat er met deze gelden is gebeurd, wil hij vermijden dat dit vermoeden van bevoegdheidsafwending een bewijs van bevoegdheidsafwending wordt.

Dit arrest kan enkel toegejuicht worden nu velen zich blind staarden op het concurrent bestuur en al te vaak werd voorbijgegaan aan artikel 1415 B.W. dat stelt dat de echtgenoten het gemeenschappelijk vermogen dienen te besturen in het belang van het gezin. De bevoegdheid van de echtgenoten met betrekking tot het bestuur van het gemeenschappelijk vermogen is dus niet absoluut maar wel functioneel. Het houdt inderdaad geen steek dat een echtgenoot die een deel van het gemeenschappelijk vermogen wegmaakt in de zogenaamde verdachte periode (lees voor de feitelijke scheiding of tijdens de feitelijke scheiding) zich perfect kan verstoppen achter het concurrent bestuur van dit vermogen en dus tot geen enkele verantwoording omtrent de besteding verplicht wordt.

Hoe zeer de regel van concurrent bestuur zijn nut bewijst in het kader van de huwelijkse solidariteit, hoe weinig wenselijk zij nog is op het moment dat de facto geen sprake meer is van een gezamenlijke huishouding/bestuur van het gemeenschappelijk vermogen. Een verantwoordingsplicht in hoofde van de echtgenoot-afhaler is ons inziens dan ook niet meer dan terecht.